Tương lai nào cho Catalunya?

"Chiến tranh! Chiến tranh! Chiến tranh!" người chỉ huy ra hiệu lệnh, Ramon và các đồng đội của ông nghiêm trang đầy tự hào diễu hành trong ngày 11 tháng 9 vừa qua. Hôm đó là La Diada của Catalunya, những con phố Barcelona ngập trong cờ hoa đỏ vàng.

Benigno Romero, một tài xế taxi người Catalunya rụt rè cho tay vào túi, anh rút ra một vòng đeo chìa khoá màu vàng đỏ, nhưng là vàng đỏ của lá cờ Tây Ban Nha. "Tôi tôn trọng quan điểm của mọi người. Nhưng nếu chúng tôi độc lập, trợ cấp lương hưu sẽ không còn và không khác gì Venezuela."

"Chúng tôi tự tuyên bố là một vùng lãnh thổ có chủ quyền và tự do của Catalunya," Jordi Fornas nói. Ông từng là người đứng đầu của Gallifa, một ngôi làng nhỏ với dân số chỉ 215 người nằm sâu trong những ngọn đồi cách Barcelona 30 dặm về phía Bắc. Gallifa đã từng là nhân vật chính trên báo chí Tây Ban Nha vào thời điểm trước khi phong trào đòi độc lập dâng cao ở Catalunya. Gallifa của Jordi tự tách khỏi Tây Ban Nha và tiến lên một bước nữa khi tự chủ về tài chính – quyết định đóng thuế cho Catalunya thay vì Tây Ban Nha.

"Tôi nhận ra rằng rất nhiều thứ tôi đã từng nghĩ về phần còn lại của Tây Ban Nha không còn đúng nữa," Joan Planas cho biết. "Tôi từng cho rằng phần còn lại của Tây Ban Nha đều hắt hủi những gì thuộc về Catalunya. Nhưng thực tế không như vậy." Nhà làm phim 33 tuổi người Catalunya này đã đi khắp đất nước Tây Ban Nha, quay hình những cuộc trò chuyện của ông với nhiều con người thuộc mọi tầng lớp, về chủ đề những thách thức mà xã hội hiện đại Tây Ban Nha đang phải đối mặt.

Joan Planas đã thay đổi quan điểm. Nhưng Ramon Passolas thì không. Điều đó là một minh chứng nhỏ cho thấy trong lòng xã hội Catalunya đang có sự chia rẽ nhất định về tương lai của vùng đất này. Hôm nay 27 tháng 9 (27-S), hơn 5,3 triệu cử tri xứ Catalunya đi bỏ phiếu trong cuộc bầu cử Nghị viện sớm được xem là quan trọng nhất lịch sử vùng đất này. Quyết định bầu cử sớm đã được thông qua bởi một sắc lệnh ký ngày 03 tháng 8 bởi Artur Mas, người đứng đầu của Generalitat de Catalunya, thể chế lớn nhất Catalunya được sáng lập vào năm 1359. Chính phủ Tây Ban Nha (vẫn luôn) bác bỏ một cuộc trưng cầu dân ý về vấn đề độc lập của Catalunya, vì thế giới cầm quyền vùng lãnh thổ giàu nhất Tây Ban Nha này đã quyết định xem cuộc bầu cử lần này là một cuộc trưng cầu dân ý gián tiếp, một "de-facto referendum". Cũng như cuộc thăm dò không ràng buộc năm ngoái, việc gộp bầu cử Nghị viện cùng với trưng cầu dân ý gián tiếp không phải là hướng đi mong muốn của giới chức Catalunya. Nhưng họ không còn lựa chọn nào khác trước sự cứng rắn từ Madrid. Hôm nay là ngày người dân Catalunya quyết định vận mệnh của họ, như dòng tít và cách bày biện đặc biệt của tờ ARA (Catalunya) số ra hôm nay: DECIDIM – Chúng ta quyết định.

Kể từ sau cuộc bầu cử 2012, cục diện chính trị Catalunya đã có sự thay đổi lớn lao. Đây sẽ là lần đầu tiên hai đảng CDC và UDC chạy đua độc lập, sau khi đảng CiU của ông Artur Mas tan rã hồi tháng 6 vừa qua. Giờ đây, đảng CDC của ông Artur Mas sẽ liên minh với ERC, DC và MES dưới tên gọi "Junts Pel Sí" (Together for Yes – JxSí). Những thành viên của phong trào ủng hộ độc lập Catalunya ANC, Òmnium (hai phòng trào đứng đằng sau cuộc diễu hành lớn hồi 11 tháng 9 vừa qua) và AMI cũng đã ủng hộ JxSí. Artur Mas sẽ là đại diện bước ra tranh cử của JxSí. Một đảng khác cũng ủng hộ Catalunya độc lập là CUP. JxSí sẽ cần có sự ủng hộ từ đảng thiểu số cấp tiến CUP này để có thể chiếm đa số (68 ghế) trong Nghị viện (135 ghế).

Hai đảng cánh tả ICV và EuiA liên minh với các đảng Podemos và Equo dưới tên gọi "Catalunya Sí que es Pot" (Catalunya Yes we Can – CSQEP). Tuy không trực tiếp ủng hộ công cuộc đòi độc lập, nhưng liên minh này ủng hộ một phương án hoà giải giữa Catalunya và Tây Ban Nha, qua đó trao quyền để Catalunya tự quyết định, đặc biệt là tìm kiếm cơ hội cho phép Catalunya tổ chức trưng cầu dân ý chính thức vào cuối năm nay.

Phía đối lập, tức những người theo chủ nghĩa hợp nhất, các đảng phải không ủng hộ phong trào ly khai, có đảng trung hữu PP (đảng của Thủ tướng Tây Ban Nha Mariano Rajoy), và đảng trung tả PSOE. Cũng ở cánh trung hữu có đảng tự do Cs, một đảng phái đang lên.

Theo tuyên bố cũng như lộ trình của JxSí, nếu giành chiến thắng trong cuộc bầu cử này, họ sẽ tuyên bố độc lập cho Catalunya trong vòng 18 tháng. 18 tháng được xem là giai đoạn chuyển giao mà theo lý thuyết sẽ dẫn đến một sự tuyên bố độc lập đơn phương. Vẫn như thường lệ, chính phủ Tây Ban Nha phát đi thông điệp sẽ dùng Toà án Tối cao, cũng như mọi quyền hạn luật pháp khác để ngăn chặn việc hình thành một nhà nước Catalunya vi hiến.

Sự phát triển của phong trào ly khai, đòi độc lập Catalunya dâng cao kể từ tháng 6 năm 2010, khi Toà án Tối cao Tây Ban Nha bác bỏ những sáng kiến cho phép Catalunya được trao nhiều quyền lực để tự trị và được công nhận như một nhà nước trong lãnh thổ Tây Ban Nha. Chính phủ Tây Ban Nha cũng đã phải thừa nhận rằng họ đã mắc những sai lầm to lớn trong những quyết định liên quan đến đòi hỏi của vùng lãnh thổ gần 8 triệu dân bên bờ Địa Trung Hải. Điển hình là vào năm 2012, cựu Bộ trưởng Giáo dục Tây Ban Nha bấy giờ, Jose Ignacio Wert đã đề xuất những giải pháp hòng "biến" học sinh Catalunya trở nên "Tây Ban Nha hơn". Giờ đây, tuy vẫn còn đó sự chia rẽ trong quan điểm, nhưng có một thứ có thể cảm nhận được ở người dân Catalunya, đó là cảm giác bất bình khi bị từ chối ngay cả quyền đươc bỏ phiếu định đoạt tương lai. Artur Mas đã biết nắm bắt lấy điều đó trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế Tây Ban Nha để đưa phong trào đòi độc lập lên đến mức như hiện tại. 20% người Catalunya ủng hộ độc lập vào năm 2010, đến tháng 6 năm nay đã là 38%, và từng có lúc lên đến 48,5% vào tháng 11 năm 2013.

Ông Rajoy tin rằng ông Mas sẽ không giành chiến thắng trong cuộc bầu cử 27-S. Cơ quan xếp hạng tín dụng Moody's cũng đưa ra triển vọng rằng trong 3 đến 5 năm tới, Catalunya vẫn sẽ chưa có độc lập. Những lời cảnh báo về viễn cảnh tồi tệ có thể ập đến với Catalunya đã được đưa ra từ Madrid, như một lẽ thường khi lợi ích thiết thân đối diện với nguy cơ bị đánh mất. Chính phủ của ông Rajoy tuyên bố nếu Catalunya ra riêng, người dân vùng đất này sẽ không còn được mang quốc tịch Tây Ban Nha, Catalunya cũng sẽ không còn nằm trong khối Eurozone, bên cạnh đó là khả năng không còn nhận được nguồn vốn vay từ Ngân hàng trung ương châu Âu và những tác động không nhỏ đối với sự ổn định của nền tài chính vốn đang tìm cách phục hồi từ sau khủng hoảng. Đây chỉ là một cuộc chơi mà không bên nào giành phần thắng. Nhưng mặc cho những dự báo không mấy sáng sủa đó, Artur Mas và những người cùng chí hướng vẫn khẳng định đấy chỉ là sự đe doạ khi không còn lý lẽ nào khác từ chính phủ Tây Ban Nha. Thất bại của ông Mas ở cuộc bầu cử Nghị viện lần này sẽ là một cú giáng mạnh vào những hy vọng của phong trào ly khai đòi độc lập Catalunya. Nếu thành công, có một viễn cảnh khả dĩ được chờ đợi. Đó không phải là sự hình thành của một nhà nước độc lập Catalunya ngay sau 18 tháng quá độ, mà là cái gật đầu chấp nhận đề ngồi vào bàn đàm phán trao thêm quyền tự trị và tài chính, hoặc thậm chí cho phép tổ chức trưng cầu dân ý đối với vùng đất đóng góp đến 1/5 tổng GDP của Tây Ban Nha. Trong bối cảnh vào cuối năm nay sẽ diễn ra cuộc tổng tuyển cử tại Tây Ban Nha, cho dù phía chiến thắng là ai, thì những nhà phân tích dự đoán rằng chính phủ tiếp theo cũng sẽ mềm mỏng hơn với Catalunya.

...Ở ngôi làng Gallifa, trước yêu cầu của chính phủ Tây Ban Nha, ông Jordi Fornas đã cho treo một lá cờ Tây Ban Nha với kích thước chưa tới gan bàn tay. Ông bảo rằng luật không quy định kích thước lá cờ là bao nhiêu. Chính phủ Tây Ban Nha đáp trả, bắt buộc Gallifa phải thay thế bằng một lá cờ to hơn. Giờ đây, không một lá cờ nào, kể cả estalada của Catalunya, bay trên bầu trời Gallifa. Với những con người đã chờ đợi một Catalunya độc lập hoàn toàn như Jordi Fornas, 18 tháng chuyển giao ngay cả khi JxSí giành chiến thắng, vẫn là quá dài. Ông tỏ ra hoài nghi về viễn cảnh đó. "Làm gì có chuyện 18 tháng để rồi độc lập. Chúng tôi chỉ mất 1 ngày để làm điều đó. Ở Mỹ, người ta ăn mừng ngày độc lập, chứ không phải tháng độc lập."